Ardarazli [Off] (25.06.2014 / 22:25)
İnsanlar və kalmarların gözü niyə
oxşardır?
İnsanlarla başıayaqlı molyuskların
son ortaq əcdadı Yer üzündə 500
milyon il əvvəl yaşayırdı. Lakin
təkamül inkişafı bir-birindən xeyli
uzaq olan iki növün göz
quruluşuna nəzarət edən genin
eyni qərarlarına gətirib
çıxarmışdır.
Gözlər və qanadlar - təkamülün ən
böyük kəşflərindəndir. Bioloqlar
artıq uzun müddətdir ki, fərqli
siniflərdən olan heyvanların bu
xüsusiyyətlərinin parallel, hətta
çox oxşar inkişaf etdiyini fərq
edirdilər. Nümunə olaraq quşlar və
yarasaları qeyd etmək olar,
hansılar ki fərqli təkamül
cığırlarıyla yol aldıqlarına
baxmayaraq, demək olar ki, eyni
qanad strukturuna sahibdirlər.
İnsan və kalmarın göz
oxşarlığından hər kəs xəbərdar
deyil. Axı onurğarlı məməli ilə
başıayaqlı molyusk arasında ortaq
nə ola bilər? Necə oldu ki, bir-
birindən bu qədər uzaq və fərqli
canlıların təkamül inkişafı oxşar
görmə orqanlarının meydana
gəlməsinə səbəb oldu?
Nature Scientific Reports
jurnalında dərc edilən məqaləyə
əsasən, alimlər insanlar və
kalmarlarda oxşar göz quruluşuna
cavabdeh olan genin RNT
splaysinqini (nukleotid
ardıcıllıqların ın RNT
molekulundan çıxarılması və
"yetkin" molekulda qorunub
qalmış ardıcıllıqlarınbirləşməsi
prosesi) kəşf etməyə nail olublar.
Bütün digər orqanlar kimi, gözlər
də müxtəlif genlərin fəaliyyətinin
məhsuludur. Bu genlərin
əksəriyyəti özündə görmə
orqanının hər hansı bir hissəsinin
strukturu ilə bağlı informasiya
daşıyır. Bir gen işığahəssas
piqmentə nəzarət edə bilər, digər
bir gen isə kornea təbəqəsinə.
Bundan başqa, orqanın hər hansı
bir hissəsinin harada və nə vaxt
yaradılması və bir yerdə yığılması
lazım olduğu ilə bağlı informasiya
daşıyan genlər də mövcuddur.
Belə mühəndis-genlərəsasən
"idarəetmə mərkəzləri"
adlandırılır.
Bu mərkəzlərdən göz quruluşu
üçün ən vacib olanı PAX6 genidir,
hansına ki bütün görmə bacarığı
olan heyvanlarda rast gəlinir.
Naqahama Bio-elmlər və
Texnologiyalar İnstitutundan olan
Atsuşi Oqura və həmkarları
tədqiqatda PAX6 geni RNT
molekulu splaysinqinin kalmarlar,
osminoqlar və mürəkkəb balıqları
kimi başıayaqlılarınkamera
gözlərinin meydana gəlməsində
rol oynadığını təsdiq etdilər.
Maraqlıdır ki, başıayaqlıların
fərqli təkamül yolu keçmələrinə
baxmayaraq, eynən belə kamera
gözlərə onurğalılar da sahibdir.
PAX6 geninin RNT splaysinqi
təkamül biosistemləri fəaliyyətinin
maraqlı nümunəsi olaraq
qarşımıza çıxır. Bu proses bir-
birindən müstəqil şəkildə
təkamülləşmiş növlərdə praktiki
olaraq eyni qərarların verilməsinə
səbəb olur.