Рамал_Абасофф [Off] (27.02.2013 / 19:24)
Oqtay Qorçu: “Sovet dağılandan sonra bu sistem mafiya qruplaşmalarına çevrildi”

İlqar Əlfi: “Qanuni oğru anlayışı ilk dəfə 200-250 il əvvəl Fransada yaranıb”

“Sovet hakimiyyətinin ilk illərində, xüsusilə Stalin rejimi dövründə həbsxanalarda olan dustaqların sayı həddindən artıq çox idi. Belə bir vəziyyətdə həbsxana daxilində qayda-qanun yaratmaq və məhbuslar üzərində nəzarəti daha da gücləndirmək məqsədi ilə ”qanuni oğru" sistemi hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən planlı şəkildə düşünülmüş və təşkil olunmuşdu.

Harada ki, “qanuni oğru” var idi, orada bütün cinayətkarlar məhz onun diqtəsi ilə hərəkət edirdilər. “Obşak”lar isə “qanuni oğru”ların özləri tərəfindən yaradılmışdı. Məqsəd cinayət yolu ilə əldə olunmuş vəsaitin həm öz aralarında bölüşdürülməsi, həm də bu vəsaitdən həbsxana rəhbərliyinə rüşvət verilməsi idi". Bunu açıqlamasında DİN-in Baş Cinayət-Axtarış İdarəsinin şöbə rəisi, polis polkovniki Qabil Rzayev deyib.

O, bu açıqlamanı bəzi mətbuat orqanlarında Azərbaycanın cəzaçəkmə müəssisələrində “qanunda oğru”ların olmamasını qeyri-normal hal kimi qələmə verməsinə, “lotu”ların həbsxanalardakı özbaşınalıqların qarşısının alınmasında müsbət rol oynadığı barədə iddialara cavab verərkən deyib. Q.Rzayev bildirib ki, Azərbaycanda bu cür hallara qarşı daim mübarizə aparılıb: “Lakin sovet imperiyasının sonuna yaxın Azərbaycanda da hakimiyyət boşluğu yaranmışdı. Bu boşluqdan istifadə edən cinayətkar aləm fəallaşmış və öz ”oğru qanunları"nı diktə etməyə başlamışdı"


Şöbə müdiri deyib ki, ölkədə hüquq-mühafizə orqanlarının birgə və səmərəli fəaliyyəti, cinayətkarlığa qarşı mübarizə, cəzaçəkmə müəssisələrində aparılan islahatlar, yenidənqurma işləri “qanuni oğru” məfhumunun mahiyyətini tamamilə yox edir.

Azərbaycanda “qanuni oğru”ların olub-olmaması, ümumiyyətlə bu məfhumun yaranmasının səbəblərini öyrənmək üçün yazıçı-jurnalist Oqtay Qorçu ilə danışdıq. O dedi ki, Azərbaycanın ilk “qanuni oğru”su ötən əsrin 30-cu illərində Rəşid oğlu Məhərrəm olub. Ondan sonra Xan, Novxanlı Əhməd adlı “lotu”lar da olub. Hazırda isə Rusiyada Tofiq Əhmədov adlı azərbaycanlı “qanuni oğru” var: “Azərbaycanda son dövr Bəxtiyar, Hikmət kimi bütün post-sovet məkanında tanınan ”qanuni oğru"lar vardı.

Onlar gedəndən sonra, hazırda Rövşən Lənkəranskinin, Quli kimi tanınan Nadir Səlifovun adlarını çəkə bilərəm.

Ümumiyyətlə isə “qanuni oğru” sistemi sovet sisteminin bir hissəsi idi. Sovet dövründə onlardan “zon”larda nizam-intizam yaratmaq üçün istifadə olunurdu. Sovet dağılandan sonra isə bu sistem mafiya qruplaşmalarına çevrildi. Lap əvvəllər qaçaqlar, sonra qoçular və ən nəhayət, lotular olub. Lotular qaçaqların ənənəsini müəyyən qədər saxlamışdı. Sovet dağılandan sonra lotuların bir çoxu biznesmenlərin ortaqlarına çevrildilər. Bir qədər də yeni qaydalarla razılaşmayanlar aradan götürüldülər. Məsələn, “Yaponçik” kimi tanınan Vyaçeslav İvankov böyük mafiyanın bir hissəsi idi. Onun əli ilə bir çox “qanuni oğru”lar aradan götürüldü, sonra isə onun özünü də sıradan çıxardılar. Belə götürəndə qanuni oğrunun heç nəyi olmamalıdır. Amma “Ded Xasan”ın nəzarətində xəstəxana, evində təhlükəsizlik sistemi, cangüdənləri vardı. Əksəriyyəti də onun kimidir".

Fəaliyyətini dayandırmış “Avtoritet” qəzetinin baş redaktoru İlqar Əlfi isə deyir ki, “qanuni oğru” anlayışı 200-250 il əvvələ gedib çıxır. İlk dəfə Fransada cibgirlər belə bir struktur yaradıblar ki, oğurladıqları pulları onların əllərindən vurub almasınlar: “Yəni onlardan birini kimsə əzmək istəsə onlar bir-birilərinə kömək etsinlər, birgə müdafiə olunsunlar”.

İ.Əlfi deyir ki, bu sistemin əsas çiçəklənmə dövrü sovet hakimiyyətinin ilk illərindən başlayıb: “Bu da onunla bağlı idi ki, Rusiyada tikintilərin 99 faizini dustaqlar həyata keçirirdi. Hazırda 700-800 nəfərlik türməyə 50-100 nəfər personal nəzarət edirdisə, həmin dövrdə 50 min dustağa 15-20 nəfər nəzarət edirdi. Ona görə də nizam-intizam yaratmaq üçün dövlətə maraqlı idi ki, həbsxanaların içində paralel nəzarət mexanizmi olsun. İnsanları işlətməyə qadir olan şəxslər olsun - bunlar da ”qanuni oğru"lar oldu. Belədə “mujik”lərin (sıravi dustaqlar-E.M işləməyi planı yerinə yetirmək baxımından dövlətə maraqlı idi. Qanuni oğrular da işləyən “mujik”lərdən aldıqları pullarla “obşak”ı formalaşdırırdılar. Ona görə sovet türmələrində bu struktur çox geniş yayıldı. 1941-ci ildə müharibə başlayandan sonra ümumi mobilizasiya oldu və türmələrdə olanlar da müharibəyə göndərildilər. Sovet dövründə siyasi məhbuslarla kriminal məhbuslar birgə saxlanılırdı. Siyasi məhbuslar aktiv insanlar idi və onlara nəzarət üçün içəridə kriminal strukturlar lazım idi ki, “politzek”lərə (siyasi məhbuslara- E.M nəzarət edə bilsinlər. Müharibədən sonra, Xruşşov dövründə siyasi məhbuslar azaldığından həmin struktur dağıldı. Qanuni oğruların özlərini də məhv etməyə başladılar. Son zamanlara qədər Azərbaycanda bu struktur müəyyən dərəcədə vardı. Amma indiki şəraitdən xəbərim yoxdur. İnanmıram ki, indi həmin struktur mövcud olsun və öz öhdəsinə düşən vəzifələri sonacan yerinə yetirsin. Çünki postsovet məkanında bütün strukturlar biznes strukturuna çevrildi və “qanuni oğru”ların böyük hissəsi biznesmen, bankir oldu, Dumaya seçildilər, deputat oldular. Beləliklə də bu struktur öz-özünü içindən yedi".

İ.Əlfi “qanuni oğru” adının verilmə qaydası ilə bağlı sualımıza belə cavab verdi: “Əvvəllər belə idi ki, ”qanuni oğru" adını mərkəzləşmiş şəkildə verirdilər. Və bu adı daşıyan şəxsi hamı qəbul edirdi. Sovet İttifaqı dağılandan sonra isə hər bir respublikada kütləvi şəkildə “qanuni oğru”lar yarandı. Bununla da əvvəlki oğru qanunları konstitusiyasının sərhədləri pozuldu. “Qanuni oğru” olmağın bir neçə mühüm şərti vardı. “Qanuni oğru”nun pasportu, evi, ailəsi, pulu, onu azadlıqla bağlayan heç bir şeyi olmamalı idi. Yəni oğru həbsxanada olmalıdır. Onun evi oradır. Azadlığa çıxanda onlar “qanuni oğru” hesab edilmirdilər. Onlar pasport almırdılar. Azadlığa buraxılanda onlara 6 aylıq müvəqqəti sənəd verirdilər. Həmin 6 ayda da qanuni oğru oğurluq edib yenidən öz evinə - həbsxanaya qayıtmalı idi. Sonralar isə bu institut dağıldı. Bu da təbii idi. Çünki qanuni oğrular biznesmenlərə çevrildilər".

İ.Əlfi yuxarıda qeyd etdiyi qaydalara əməl edən “qanuni oğru”ların Rusiyada, Vanin buxtası deyilən bir yerdə vaxtilə saxlanıldıqlarını qeyd etdi: “Orada birinci nəsil, yəni 30-40-cı illərdən həbsdə olan qanuni oğrular vardı. Onların ən sonuncusu 1999-cu ildə dünyasını dəyişdi. Bu şəxslər ömürlərinin axırlarına kimi həmin qaydalara əməl etdilər və həbsxanada da dünyalarını dəyişdilər”. ardi var...!!!