kitabının 336-cı sehifesinde qeyd olunanlardır. Orada bele deyilir: “Şeyx Mehemmed İrana sefer etdi ve orada şerq hikmetini, tüfeng ve bir sıra müharibe levazimatını düzeltmeyi, döyüş taktikasını öyrendi.”[184] Bu mesele belke de Mehemmed ibn Ebdül-Vehhabın şan-şöhret arzusunda olduğuna gözel bir sübut ola biler. Çünki, onun etraf menteqelere seferi, çox güclü ehtimal üzre, bu esrin siyasi-medeni mühitinden agah olmaq ve münasib üslub seçmekden ibaret idi ki, bu yolla da Erebistan yarımadasında deyişiklik yarada bilsin. Bu nezeriyyeni bele ireli sürmek olar ki, Mehemmed ibn Ebdül-Vehhabın Osmanlı imperiyasının nezareti altında olan menteqelere, elece de İrana etdiyi seferlerde esas meqsedi bu imperatorluğun ne qeder qüdrete malik olmasını, hakimiyyeti altında olan menteqeleri nece idare etmesini ve İrana hakim olan mövcud şerait araşdırmaq idi ki, bunlar baresinde müeyyen melumat elde etmekle gelecekde öz meqsedlerini çox asanlıqla heyata keçire bilsin.
Şübhesiz, onun İrana seferi ele bir zamana tesadüf edirdi ki, Nadir şah (sonradan Efşariler silsilesinin esasını qoymuşdu) Sefevi şahzadesinin himayesinin eksine olaraq qüdrete çatmaq ve Sefevileri tamamile İran siyaseti sehnesinden çıxarmaq isteyirdi.[185] Doktor Hairi Mehemmed ibn Ebdül-Vehhabın xüsusi zaman dövründe İsfahana seferine işare ederek yazır: “Mehemmed ibn Ebdül-Vehhab Nadir şaha tac qoyulma merasimi keçirilen ilde (1148-ci h.q. 1736-cı miladi) İsfahana getdi ve dörd il müddetinde o şeherde meşşa-işraq felsefelerini ve sufiliyi öyrendi.”[186]
Bir sözle, Mehemmed ibn Ebdül-Vehhab o dövrde İrana hakim olan medeni-siyasi fezadan agah olmaq (bunun özü de ayrılıqda araşdırılmalı bir meseledir), hemçinin o dövrde istismarçı qüdretlerin (Hollandiya, Potuqaliya ve İngiltere) Fars körfezi hövzesinde yerleşen ölkelere qarşı reqabetini nezere almaqla evvelce Necd, daha sonra etraf nahiyelerde müeyyen deyişiklikler etmek qerarına geldi.[187]
Amma burada bele bir sual yaranır ki, göresen Mehemmed ibn

<< 1 2 [3] 4 5 6 >>