Ebdül-Vehhabın Şama ve İraqa etdiyi seferde meqsedi ne idi? O, bu seferlerde hansı meseleleri izleyir, hansı eqide ve cereyanları axtarırdı? Şübhesiz, o, Necdin qebile icması şeklinde yaşayan mühitinde böyüyüb boya-başa çatmışdı ve atasının henbeli eqidesine malik olduğuna, hemçinin onun mehkeme ve tedris sahelerinde çalışdığına göre henbeli fiqhini, elece de bu barede müeyyen tedbirler görenlerin, xüsusile İbn Teymiyye ve onun şagirdi İbn Qeyyim ve İbn Ebdil Hadinin fiqhini araşdırmağa çox maraq gösterirdi. Buna göre de yuxarıda adları qeyd edilenlerin eqide ve reyleri baresinde daha artıq melumat kesb etmek, elece de Osmanlı imperatorluğunun hakimiyyeti altında olan Şam ve İraqın siyasi, ictimai ve medeni mühiti barede melumat elde etmek üçün hemin menteqelere sefer etmişdi. Cenab Feqihi Mehemmed ibn Ebdül-Vehhabın telimlerinin menşeyine işare ederek yazır: “... Şübhesiz, Mehemmed ibn Ebdül-Vehhabın sözleri İbn Teymiyyenin reylerinden qaynaqlanır. Vehhabi firqesinin böyük şexsiyyetleri ve yazıçıları, elece de başqa yazıçılardan bir qrupu bu meseleni aşkar şekilde qeyd etmişler... Bundan elave “Böyük İslam Enskilopediyası”nın yazdığına esasen Şeyx Mehemmed Demeşqdeki henbeli alimleri ile elaqe qurmuşdu ve tebidir ki, henbeli alimlerinin eserlerinden, xüsusile İbn Teymiyye ve onun şagirdi İbn Qeyyim Covziyyenin telimlerinden behrelenmişdir...”[188]
Bu hadiseleri ve cereyanları nezere almaqla aydın olur ki, Mehemmed ibn Ebdül-Vehhab xüsusi meseleleri izleyirdi ki, sonralar vehhabiyyetin – İslama zidd olan meslekinin esasını qoysun. Bu zaman bezi yazıçılar sehven vehhabi herekatının müsbet neticelerinden biri kimi “İslam ve Quranın esas prinsiplerine esaslanan iqtidarlı dini hökumet icad etmek” kimi qeyd etmişdiler.[189] Halbuki, vehhabiliyin donuqluq, teessübkeşlik, irticaçılıq, geriçilik fikirleri ve sair müselmanlar qarşısında delilsiz ciddiyyetleri ve xudbinlikleri onların nezerde tutduqları dini hökumetin sarsılmasının ve İslam cemiyyetinde tefriqenin,

<< 1 2 3 [4] 5 6 >>