Özünü deyerli tut, sen mexluqat içinde üstünsen...!
Quranın nazil olan ilk ayeleri ister xitab, isterse de mezmun baxımından insandan behs edir (el-Eleq, 96/1-5). Yeni Uca Allahın xitab etdiyi varlıqların başında "en gözel biçimde” yaratdığı ve "mexluqatın en şereflisi” (el-İsra, 17/70) deye xarakterize etdiyi insan gelir. Belke de insan bu xüsusiyyeti sebebile dağların, daşların yüklenmekden qorxub çekindiyi "emanet” yükü ile yüklenmiş ve mesuliyyet sahibi olmuşdur (el-Ehzab, 33/72-73). Allah insanı öz kefine yaşamaq üçün (el-Qiyame, 75/36) ve "boş yere” yaratmamış (el-Muminun, 23/115), mesuliyyetin zeruri neticesi olaraq, onu yer üzünün "xelifesi” etmişdir (el-Enam, 6/165; el-Beqere, 2/30; Sad, 38/26; el-Eraf, 7/69; en-Neml, 27/62). Öz eli ile yaratdığı (Sad, 38/75) insanı müeyyen bir merheleden sonra "ilahi ruh” (el- Hicr, 15/29; Sad, 38/72) ile şereflendirmişdir.

Mövzumuz olan insan bax belece deyerli varlıqdır. Allah terefinden tebietde mövcud olan her şey önemli bir varlıq olan insana tabe edilmiş (Loğman,31/20; en-Nehl, 16/12) ve onun xidmetine verilmişdir (el-Hecc, 22/36-37, 65; el- Casiye, 45/12; ibrahim, 14/32-33; Loğman, 31/20). Bunun müqabilinde insan da bütün bu nemetlerin tebii bir neticesi olaraq, ibadet ve itaetini Allaha hesr edecek, belece, Onun dergahında deyer qazanaraq, (el-Furqan, 25/77) yaradılış qayesine uyğun davranacaqdır (ez-Zariyat, 51/16,56; Hicr,15/99).

Tesevvüf ehli terefinden insan "alemi-esğer” (mikro-kosmos, kiçik alem), yeni alemin ruhu ve sebebi olaraq qebul edilir. Hemçinin insan varlıq aleminin bütün ünsürlerine malik olduğu üçün "alemi-suğra” (kiçik alem) deye adlandırılmışdır. Hezreti Elinin "Sen güman edirsen ki, kiçik bir varlıqsan. Halbuki en böyük bir alem sende yerleşmişdir”.

Osmanlının tanınmış seir-senet adamlarından olan Şeyx Qalibin (ö. 1214/1799)

"Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen,

Merdüme-i dlde-i ekvân olan âdemsin sen!”

sözleri Hezreti Elinin (e) yuxarıda sitat getirdiyimiz o möhteşem

[1] 2 3 ... 8 >>