illik axımına atmosfer prosesleri böyük tesir edir. Fevraldan marta doğru hava temperaturunun intensiv artması 1500 m-den artıq hündürlüklerde qarın erimesine sebeb olur. Aprel ve may aylarında yağışlar neticesidne qarın erimesi daha da süretlenir. Çox yüksekde (2500-300 m-den antıq) qarın intensiv erimesi aprel-mayın evvellerinde başlayır ve iyunun axırlarında qurtarır. Qar örtüyü çayların su rejimine yay aylarında da tesir edir. Bele ki, torpaq-qrunta hopub süzülen (infiltrasiya olan) qar suları yeniden sethe çıxaraq azsulu dövrde çayların suyunu artırır.

Alçaq çay hövzelerinde (Talış sahesi müstesna olmaqla) yağıntının çox hissesi yaz ve yayın paylanmasına az tesir gösterir. Talış sahesinde esas rütubet ehtiyatının çoxu ilin soyuq yarısında düşen yağışlardır. Respublika çayları yay aylarında azsulu olur. Bezen iyul ve avqust aylarında yağan leysan yağışları çaylarda güclü daşqın ve seller yaradaraq teserrüfata böyük ziyan vurur. Güclü seller Böyük Qafqazın Zengezur silsilesinin cenub-qerb yamaclarındakı çaylarda müşahide olunur.

Böyük ve Kiçik Qafqaz çaylarında axımın çox hissesi ilin isti yarısında, Talış çaylarında ise ilin soyuq yarısında keçir. Esas axımı (60-80%) ilin isti yarısında keçen çaylar üstünlük teşkil edir. Axımın il erzinde bu cür qeyri-beraber paylanması onun teserrüfat baxımından istifade edilmesini çetinleşdirir.

Ümumiyytele, su rejimi xüsusiyyetlerine göre Azerbaycan Respublikasının çayları 2 qrupa bölünür:

1) gursulu ve daşqın rejimli; 2) daşqın rejimli.

Daşqın rejimli çaylara Lenkeran tebii zonası çayları, Qobustan ve müveqqeti axan çaylar aiddir. Qalan çaylarda su rejimi fazası gursululuqdur.

Relyefin mürekkebliyi ve başqa tebii amillerin tesiri ile axım erazi üzre beraber paylanmamışdır. Erazide axım modulu, ümumiyyetle, hündürlüye göre artır. Lakin bu artım müeyyen hündürlüye qederdir (Böyük Qafqazın şimal-şerq yamacıda 2800 m, cenub yamacında 2000-2200 m, Kiçik Qafqazda 2200-2400 m). Gösterilen hündürlükden yuxarıda

<< 1 2 [3] 4 5 ... 7 >>