Saz tezene (mizrab) ile çalınan simli çalğı aletidir. O, ulu ozan senetinin davamçısı olan aşıq ve saz-söz senetinin ayrılmaz terkib hissesidir.



Saz eyni zamanda türk dünyasının, türk meneviyyatının remzlerinden biridir. Sinkretik, yeni özünde çalğı, oxuma, şer deme, söz ve dastan ifaçılığı, aktyorluq ve reqs (plastika) senetlerini birleşdiren saz-söz seneti, muğam seneti ile yanaşı, Azerbaycan milli medeniyyetinin en derin qatları ile bağlıdır.



Qedim türkdilli xalqlarda şaman, qam, oyun, baxşı, yanşaq, varsaq ve nehayet, ozan kimi tanınan senetkarlar bugünkü aşığın ecdadları sayılırlar. Ozan seneti yüzillikler ve minillikler boyu böyük tekamül yolu keçerek aşıq senetine çevrildiyi kimi, qopuz da ona oxşar tekamül yolu keçerek saz aleti şeklini almışdır.



Saz artıq Şah İsmayıl Xetainin dövründe (XVI esr) indiki şeklini almışdı. Şah İsmayıl Xetainin könül oxşayan qoşmalarının birinde saz bele terennüm edilir:

Bu gün ele almaz oldum men sazım

Erşe direk-direk çıxar menim avazım.



Dörd iş vardır her qarındaşa lazım:

Bir elm, bir kelam, bir nefes, bir saz.



Azerbaycan sazı türkdilli xalqlar arasında yayılmış saz ve ona oxşar aletlerden çalğı texnikası, sesyayımı (akustikası) baxımından danılmaz üstünlükleri ile seçilir. Sazın çanağı tut ağacının seçme növlerinden, qolu ise qoz ağacından hazırlanır. Çanağın gövdesi bir-birine berkidilmiş tek sayda (adeten 9) taxta "qabırğa"lardan yığılır. Bu "qabırğa"lar qol ile çanağı birleşdiren "küp" adlı kiçik hissenin üzerinde yığılır ve sonra qol elave edilir. Çanağın üstü nazik taxta üzlükle örtülür ve qoluna 16-17 perde bağlanılır. Azerbaycanda ölçüleri ile ferqlenen tavar sazın, yaxud ana sazın 9, bezen 8 simi, ondan bir qeder yığcam orta, yaxud qoltuq sazın 6, bezen 7 simi, kiçik cüre sazın ise 4-6 simi vardır. Bir vaxtlar simler yüksek keyfiyyetli poladdan hazırlanıb, gümüş suyuna salınarmış. Onlar heç zaman paslanmaz ve çox az halda qırılarmış. Xalq çalğı aletleri orkestrinde

[1] 2 >>