Ümumtürk metbexinin bolqar, yuqoslav, rus ve diger metbexlere tesiri haqqında çox yazılmışdır. Maraqlıdır ki, Azerbaycan metbexi ereb ve fars metbexine de güclü tesir göstermişdir. Misal üçün, görkemli alim Cavad Heyet "İki dilin möqayisesi" kitabında Azerbaycan dilinden fars diline keçmiş diger sözler arasında 60-a yaxın kulinar terminini misal gösterir. Dilçilik nöqteyi-nezerinden Azerbaycan dilinde xörek adlarının emele gelmesinin müeyyen qanunauyğunluqları var. Birinci qanunauyğunluq ondan ibaretdir ki, xöreyin adı onun hazırlanmasının merhelelerine, tesirin forma ve metodlarına uyğun gelir.

Misal üçün, "qatlama", "dolma", "doğramac", "ezme" başlanğıc texniki tesir metodlarını gösterirler; "qızartma", "pörtleme", "qovurma", "bozartma", "dondurma" ve s. - istilik tesirinin üsullarıdır; "dindili küfte", "nazik yarpaq xengel", "yuxa", "lüle kabab" ve s. - xöreyin hendesi formalarını; "yarpaq dolması", "yarma xaşıl", "düyü çinkuru", "sebzi kükü", "bal qaymaq" - xöreyin hazırlanması üçün esas xammalı; "qatıq", "sulu xengel", "hora" - konsistensiyanı; "turşu", "şoraba", "şirin nazik" - xöreyin orqanoleptik xasselerini; "sac içi", "tava kabab", "kölfe çörek" ve s. - ocağın adını; "Gence paxlavası", "Tovuz xengeli", "Qarabağ basdırması", "Şeki halvası" - bu xöreyin hazırlanma mekanını gösterir.

Qeyd edek ki, çox zaman xöreyin adı onun bir deyil, bir neçe növünü bildirir. Misal üçün, dolmanın 30-a yaxın, plovun 200-e yaxın növü ve s. bellidir.
İkinci qanunauyğunluq "aş" sözü ile bağlıdır. Bir sıra terminler bu sözden gelir: aşpaz, aşçı, aşxana, xaş (heyvan ayaqlarından xörek - qaynar helmeşik), xaşıl (qatı un yarması), qaşıq ve bir çox digerleri. "Aş", "as" terminlerine biz bir çox qedim türk yazılı qaynaqlarında, o cömleden Orxon-Yenisey ve diger yazılı daş abidelerde rast gelinir.
Kulinar terminlerinin emele gelmesinin üçüncü qanunauyğunluğu bütün türk dillerine aiddir. Meselen, Türkiyede "imambayıldı" (molla xöreyin lezzetinden huşunu itirdi), Qazaxıstanda

[1] 2 >>