edecek, hemin malı sahibine qaytarıb halallıq isteyecek? Ve belke bu hereketler birinci emelden derhal sonra yox, illerle, on illerle sonra, hetta insanın heyatının son günlerinde ve saatlarında baş verecek? Meger ömrünü mömin bir insan kimi yaşayıb, son anda bütün ibadet ve savablarını dehşetli bir cinayetle mehv etmiş adamlar tarixde az olubmu? Ve ya islah olmasına ümid duyulmayan cinayetkarların tövbe edib düz yola gelmesi, başqalarına nümune olacaq heyat terzine üz tutması barede xeberleri eşitmemişikmi? Allah bezen mükafat ve cezanı axiret dünyasına saxlamaqla insana öz heyatını axıra kimi yaşamaq imkanı verir ki, etiraz etmeye behane yeri qalmasın.
Burada bele bir eks-arqument ireli sürüle biler: eger İslam dininde deyildiyi kimi, Allah her kesin kafir ya mömin olduğunu bilirse, onda mükafatı ve cezanı qiyamete saxlamağın menası yoxdur. Onsuz da her şey Allaha melumdur; ona göre de O, her bir emelin evezini derhal vere biler.
Cavab: Evvela, eger Allahın her şeyi bildiyine inanırıqsa, demeli, Onu bütün qalan sifetleri ile de birlikde qebul etmeliyik. Ve bu halda Onun meslehet bildiyi her şeyin bizim şüur seviyyemizden daha yüksek bir hikmete esaslandığını etiraf etmeliyik ki, emellere göre evezin qiyamete saxlanılması da bu qebildendir.
İkincisi, Allahın her şeyi qabaqcadan bilmesi o demek deyil ki, Allah insanları hemin emeli etmeye mecbur edir. Elmle fel ferqli anlayışlardır. Yuxarıda deyildiyi kimi, eger emellerde mecburiyyet olsaydı, ümumiyyetle, mükafat ve cezanın ehemiyyeti olmazdı.
Deyilenleri daha yaxşı başa düşmek üçün mekteb heyatına müraciet edek. Müellim öz şagirdlerinin ekseriyyetinin savad seviyyesini yaxşı bilir. Bununla bele, eger onları imtahandan qabaq qiymetlendirse, bu zaman kim hemin qiymetin düzgünlüyüne inanar? Şagirdler onlara qarşı haqsızlıq edildiyini söylemezlermi? Pis qiymet alan şagird demezmi: «Eger mene imtahana kimi möhlet verilseydi, belke de bilmediklerimi öyrenib yaxşı cavab vererdim ve yüksek qiymet alardım». Eksine,

<< 1 2 [3] 4 >>