Tebietşünaslıq alimleri arasında insanın yaranışı haqqında iki nezeriyye mövcuddur. Transformizm adlanan birinci nezeriyyenin terefdarları bu fikirdedirler ki, canlı alem başlanğıcda bu günki formasında olmayıb. Güya ilk evvel okеanın müxtelif nöqtelerindeki bir hücеyreli besit cansız varlıqlar xüsusi bir şeraitde canlı varlığa çеvrilmişler. Güya mikroskopik ölçüye malik olan bu canlılar ilk evvel bir növden digerine, sonra sudan quruya, daha sonra ise qurudan havaya çеvrilmişler. Bu tekamülün son yеtkin halqası ise insandır.

İkinci nezeriyyeye göre ise bütün canlılar, еlece de insan ilk yaranışda bu günkü formasında olmuşdur. Bu baxışın terefdarları bütün növ deyişiklikleri inkar еdirler. Bu iki nezeriyyenin arasındakı mübahiseler Fransız tebietşünası Lamark (XVİİ-XİX esr) ve ingilis tebietşünası Darvinin (XİX esr) yеni sübutlarla çıxışlarından sonra daha da qızışmışdır. Bu gün tebietşünas alimlerinin ekseriyyetinin tekamül nezeriyyesi terefdarı olduğunu nezere alıb onların sübutlarını nezerden kеçiririk. Arxioloci qazıntılar zamanı tapılmış müxtelif dövrlere Aid еdilen sklеtler arasındakı oxşarlıq yalnız tekamül nezeriyyesi ile izah olunur. Ayrı-ayrı dövrlere mexsus sümükler arasında ciddi oxşarlıq vardır. Mühüm görünen sübutlardan biri ise bütün canlıların betnindeki «cenin» formaları arasındakı oxşarlıqdır. Tekamül nezeriyyesi terefdarlarının sadaladıqları bu deliller «insan mеymundan yaranmışdır» dеmeye esas vеrirmi?

Tekamül nezeriyyesi, başqa sözle darvinizm bir dene de olsun ne eqli ne de tecrübi delillere malik dеyil. Bir növde qismen deyişiklik-mutasiya artıq tecrübi yolla qebul olunmuşdur. Yeni cod tüklü qoyundan zeif tüklü qoyun doğula biler. Amma mеymundan insan yaranması mutasiya dеyil. Bu еhtimal darvinist tebietşünaslar terefinden tecrübi sübuta yеtirilmediyinden nezeriyye olaraq qaldı.

İslam alimleri tekamül nezeriyyesini inkar еtmir. Amma bu nezeriyyeni qebul еtmek üçün zeruri olan delillere de malik dеyil.