ya114 [Off] (24.10.2010 / 18:04)
“TƏQLİD” SÖZÜNÜN MƏ`NASI NƏDİR?





"TƏQLİD” SÖZÜNÜN MƏ`NASI NƏDİR?

Mə`lum olduğu kimi Azərbaycan dilində sözlərin əlli faizindən çoxu ərəb-fars mənşəlidir. Bu məsələnin səbəbləri barədə danışmaq fikrində deyilik. Məsələ burasındadır ki, istər ərəb-fars mənşəli sözlər, istərsə də avropa mənşəli bə`zi sözlər vardır ki, bu gün də əhali arasında geniş şəkildə işlənilməsinə və yığıncaqlarda söylənilməsinə baxmayaraq, əhalinin geniş miqyaslı təbəqəsi bunların lüğəvi mə`nasını bilmirlər. Belə sözlərdən biri də "təqlid” sözüdür. Bu sözün müsəlmanlar arasında çox işlənməsinə baxmayaraq, çoxları onun əsl mə`nasını və hansı dildən mənşələnməsini bilmirlər. Başqa tərəfdən, bə`ziləri bilmək istəsələr də öyrənə bilmirlər. Çünki bu söz dini bir termin olduğuna görə adi savadla onun dəqiq mə`nasını ələ gətirmək çətindir. Hər bir başqa elmi termin barəsində də bu ifadələri söyləmək olar.

"Təqlid” sözü ərəb mənşəli olub, lüğətdə əsl mə`nası "öhdəsinə bir şey almağa” deyilir. Bu bir şeyin, istər öz öhdəsinə olsun, istər başqasının öhdəsinə qoyulmasına deyilir. Həmçinin, təqlid sözü "tabe olmaq və ya başqasının ardınca gedilməyə” də deyilir. Bununla da mə`lum olur ki, "təqlid” məsələsində şəxs kiminsə öhdəsinə vəzifə qoyur, ya da kiminsə sözünün əsasında əməl etməyi öz öhdəsinə alır. Bu iki mə`na, "təqlid” sözünün ilk lüğəvi mə`nasından nəzərə çarpan mə`nalardır. Elə isə, "təqlid” termini dini sahədə hansı mə`nanı daşıyır? Bu sualın cavabını yüksək səviyyəli din alimlərinin öz dilindən verməyimiz daha yerinə düşərdi:

«"Təqlid” dini sahədə ən yüksək dərəcəli elmə malik olan din aliminin (yə`ni, müctehidin) din sahəsində verdiyi hökmlərə əməl etməyə deyilir.»

Başqa sözlə desək, «təqlid, müsəlmanın o əməllərinə deyilir ki, adil olan yüksək səviyyəli din aliminin göstərişlərinə əsaslanmış olsun».

Əlbəttə, gələcək bəhslərimizdə yüksək səviyyəli din alimlərindən məqsədin, kimlər olduğu barədə geniş bəhs edəcəyik. Lakin bu qismətdə təkcə onu demək istərdik ki, müsəlman yalnız dinin şaxələrində (füruiddində) təqlid edə bilər lakin, dinin əsaslarında hər bir müsəlmana vacibdir ki, öz elmi səviyyəsində bütün bunları dəlil üzündən qəbul etsin. Əlbəttə, onu da qeyd edək ki, bu yolda hər bir şəxs ixtiyari şəkildə istədiyi alimin məntiqli dəlilini öz dəlili kimi qəbul etməklə onlardan istifadə edə bilər.
Beləliklə də, aydın olur ki, təqlid məsələsində söhbət yalnız dindən və onun hökmlərinin necə yerinə yetirilməsindən gedir. Beləliklə, daha geniş şəkildə bəhsimizi davam etdiririk.



KİMLƏR TƏQLİD ETMƏLİDİRLƏR?

Qarşıya çıxan maraqlı suallardan biri də həmin məsələdir. Görəsən, müsəlmanlardan kim öz dini vəzifələrini yerinə yetirməkdə qeyd olunan din alimlərinin göstərişlərinə əməl etməli, yə`ni, təqlid etməlidir? Sonrakı bəhslərimizdə yüksək dərəcəyə çatmış din alimlərinin göstərişlərinə əməl etməyin dəlillərində bu barədə daha ətraflı söhbət açacağıq. Amma bu bəhsdə qısa olaraq onu qeyd etmək olar ki, hər bir sahədə olduğu kimi dini sahədə də müsəlmanları üç dəstəyə bölmək olar:
Birinci: O kəslər ki, dini e`tiqadlarında şər`i məsələləri, öz elmləri vasitəsilə Qur`an, Mə`sumların (əleyhimussalam) əməl, söz və təsdiqləri, ağıl və nəhayət, yüksək elmi məqamlı din alimlərinin ittifaqlı nəzəriyyələrinə əsasən ələ gətirə bilirlər və özlərinin bu barədə xüsusi nəzəriyyələri vardır. (Yə`ni, dini elmlərdə ən yüksək məqam sayılan "ictihad” məqamlarına çatanlardırlar).
İkinci: O kəslər ki, yuxarıda adları çəkilənlər sırasında olmasalar da, özlərinin elmi səviyyələri vardır və bütün şər`i məsələlərdə yüksək elmi məqamlı din alimlərinin nəzəriyyələrini bilməklə, ehtiyatla və öz ehtiyatlarına yəqin etməklə, heç bir kəsə tabe olmadan dini vəzifələrini yerinə yetirirlər.
Üçüncü: O kəslər ki, yuxarıdakı adı çəkilən iki dəstədən olmayıb, dini elmi səviyyəsindən asılı olmayaraq müsəlmanların bütün təbəqələrindən olanlardırlar.