deyirler) yalnız insanda deyil, heyvanlarda da var. Canlılar bu ruhun sayesinde diridirler. Heyvani ruh bedeni terk edende ölüm baş verir. Ruhun daha üstün forması – sultani ruh ise yalnız insana aiddir. Bu, insanda şüur, nitq, vicdan kimi cehetleri ve sair exlaqi keyfiyyetleri nizamlayan ruhdur. İnsan ruhu üç esas qüvveden ibaretdir. Başqa sözle desek, ruhun üç esas xarakteri vardır: ağıl, qezeb ve şehvet qüvveleri. İnsanın bütün emelleri bu qüvveler vasitesile idare edilir. Onlardan hansı biri üstünlük elde ederse, bütövlükde insanın xarakterini öz tesiri altına alar. Ağıl qüvvesi her şeyin heqiqetini öyrenmeye çalışır, xeyirle şerin ferqini anlayır, tedqiqat ve araşdırma aparır. Bu qüvve insanı elme, biliye, agahlığa seslediyi üçün müsbet qüvve hesab edilir ve melek xasiyyetli qüvve adlandırılır. Qezeb qüvvesi başqalarını özünden uzaqlaşdırmağa, zereri def etmeye çalışır. Ona yırtıcı xasiyyetli qüvve demişler. Şehvet qüvvesi insanı yemeye, içmeye, cinsi lezzetlere, eyş-işrete doğru çekir. Bu
qüvvenin meqsedi bedenin ehtiyaclarını ödemek, maddi lezzet ve rahatlıq yaratmaqdır. Onu heyvan xasiyyetli qüvve adlandırmışlar. Bü üç qüvve orta ve tarazlaşmış seviyyede olarsa, fezilet (üstünlük) adını qazanar ve insana ucalıq bexş eder. Ağıl qüvvesinin fezileti hikmetdir. Qezeb qüvvesinin fezileti şücaet, şehvet qüvvesininki ise iffetdir. Bu qüvveler fezilet nöqtesinden aza ve ya çoxa doğru uzaqlaşdıqca müxtelif nöqsanlar (reziletler) meydana gelir. Meselen, ağıl qüvvesinin hedden çoxluğu – vesveseye ve hiylegerliye, azlığı – sefehliye getirib-çıxarar. Qezeb qüvvesinin ifrat heddi – zalımlığa ve kobudluğa, tefrit nöqtesi – qorxaqlığa sebeb olar. Şehvet qüvvesine gelince, onun hedden çox olması – insani xüsusiyyetleri itirib heyvan seviyyesine düşmekle, hedden az olması ise yemek, aile qurmaq kimi tebii ehtiyacların ödenmemesi ile neticelener. Exlaq kitablarında insan ruhunun qüvvelerini alleqorik obrazlara benzedibler. Bu alleqoriyada insan ruhu atın beline minib ov

<< 1 [2] 3 >>