Bu meselede “zaman” ve “ezel” anlayışları sehv qiymetlendirilir. İnsan, zaman ve mekan içerisinde yaşadığı üçün her hadise ve heqiqeti zaman ölçüsüne göre qiymetlendirmekde ve ezel anlayışını da zaman içinde düşünmekle sehv bir müqayise etmekdedir. Bu sual bele sehv bir müqayisenin neticesidir.

“Zaman”, mexluqatın yaradılması ile başlayan ve içerisinde “hadiseler zencirinin bir-birini izlemesi”, “mexluqatın bir-biri ardınca ölüb getmesi” kimi hadiselerin cereyan etdiyi mücerred bir anlayışdır. Bütün mexluqlar, bu zaman içerisinde daim hereket edirler. Varlıqların yaradılması, deyişmesi, yaşlanması ve ölümü hemişe bu zaman içerisinde cereyan edir.

“Keçmiş, bu an ve gelecek” kimi üçe ayrılan zaman, nisbi bir ifadedir. Yaşadığımız an, bir an evvelkine nisbeten gelecekdir, bir an sonrası ise keçmiş olaraq adlandırılır. Bu ve buna oxşayan nisbetler mexluqata göredir. Yeni, “esr, il, gün, dünen, bu gün, sabah...” ancaq mexluqat üçündür.

Ezel zaman etibarı ile bir sonsuzluq demek deyil.

Ezelde “keçmiş, bu an, gelecek, mekan ve mexluq” yoxdur. Zehin ezel haqqında bir zaman silsilesi tesevvür ede bilmez. Zamanın “dövr, esr, il, ay, gün, saat, saniye, an...” kimi vahidlere bölünmesiyle, ezel üçün bele bir teqdimat edile bilmez. Ezel üçün bir başlanğıc nöqtesi tesevvür edile bilmez.

Ezel, mütleq varlığın ancaq mekan ve zamandan uzaq olan Allaha mexsus olmasından ibaretdir. Bu heqiqeti, Peyğember Efendimiz (s.e.s.) “Allah vardı; beraberinde başqa bir şey yox idi.” (1) hedisi ile beyan etmişdir.

O halda Cenabı Haqqın ezeli olması demek, Onun evveli olmamaq demekdir. Yeni, “yegane ve tek bir” olan O Allah “evvelinde bir başlanğıc olmadığı” menasındadır.

Cenabı Haqqın ezeli, hadiselerin zaman içerisinde axışı şeklinde düşünüle bilmez. Onun ezeli haqqında zaman, ölçüsü, silsile, keçmiş zaman, bu an ve gelecek deyile bilmez. Ele ise, zaman anlayışı keçmişe doğru xeyalen ne qeder uzadılırsa uzadılsın Cenabı Allahın ezeliyyeti ile müqayise edile bilmez.

[1] 2 >>