ona varlıq bexş etmesi ve onun yaranmasında bir esas, bünövre olması mümkün deyil. Hemişe eyni şeye möhtac ve eyni mesele qarşısında aciz olanların bir yere toplanması sadece ehtiyacı ve acizliyi artırır. Qaldı ki, meselen, ferz edek ki, sebebler yaradılışa müdaxile edir. O zaman fizikanın sarsılmaz qanunlarından birine göre, sebeble netice arasında mentiqi ve meqbul elaqenin olması şertdır. Buna göre de, meselen, yer küresinin heyat üçün elverişli hala gelmesinden tutmuş ta insanın düşünen varlıq olmasına qeder – her şeye bir sebeb tapmaq, hem de mentiqi, uyğun, meqbul ve hemin neticeni vere bilen bir sebeb tapmaq lazım gelir.

Halbuki, Yer küresinin hazırkı veziyyetinden, yeni süreti, güneşle mesafesi, atmosfer tebeqesi, dövr etme periodu, hikmetli mailliyi; atmosferi teşkil eden her bir qazın ehemiyyetliliyi ve s. kimi xüsusiyyetlerden tutmuş onun torpaq ve bitki örtüyüne, denizlere ve onlarda hökm eden sirli qanunlara, külekler ve onların yerine yetirdiyi vezifelere qeder minlerle, yüz minlerle hadise ele bir aheng içinde baş verir ki, bütün bunları kar ve kor sebeblere, serseri tesadüflere hevale etmek ağlın özünü inkar ve ifşa etmesi demekdir.

Bu meselede kelam alimleri “dövr ve teselsül” metodu ile bütün sebebleri tecrid edenden sonra, bütün yaradılışı Müsebbibül Esbab olan Allaha hevale edib, ardınca da her şeyi «mümkinül-vücud» (yaradıla bilen) hesab etmiş, bütün sebeblerin istinadgahı olan Zata «Vacibül-Vücud» (varlığı mütleq vacib olan, olmaması mümkün olmayan, var olması üçün başqa bir şeye möhtac olmayan) deyerek Tövhide menfezler açmışlar. Amma onların elde etdiyi neticeni daha rahat ve asan yolla elde etmek de mümkündür. Beli, O İlahi möhürün, elametlerin Uca Yaradanın her eserinde olması Onun varlığına bir deyil, minlerle delildir. Elmlerin kainat sirlerine işıq salmağa başladığı dövrümüzde her elm sahesi öz dili ile Onun varlığını elan edir ve Onun mövcudiyyetini hayqırır.

Bu barede bir çoxlarının qiymetli eserleri ile kifayetlenib

<< 1 2 3 [4] 5 6 7 >>