Evvelki illerde Çinin uyğur türklerine qarşı basqısı dünya ictimaiyyetinin diqqetini celb etmese de, indi veziyyet kökünden deyişib.

Soyuq müharibenin bitmesi, Sovet İttifaqının ve Yuqoslaviyanın dağılmasından sonra Çinin ölkedeki azlıqlara qarşı basqıcı siyaseti daha da güclendi. Çin kommunist partiyası özünün “üç şer qüvve” konsepsiyasını heyata keçirerken, separatizm, terrorçuluq ve fundamentalizmi nezerde tuturdu. Çinin Sincan Muxtar Bölgesinde yaşayan uyğurlara qarşı siyaseti daha çox kimlik ideologiyası üzerinden oxunmalıdır.

Çin rejimi tekce uyğurlara qarşı deyil, eyni zamanda Tibet ve daxili Monqolustandakı azlıqlara qarşı da sistematik basqı siyaseti heyata keçirir. Çinin hazırda 1,4 milyard ehalisi var. Bunun da texminen 92%-ni xan irqinden ibaret olan çinliler, yerde qalan 8%-ni ise 55 ferqli etnik qrup teşkil edir.

Çin resmi statistikasında uyğurların sayı 9,5 milyon gösterilib. Lakin heqiqi reqemin 15 milyon olduğu deyilir. Uyğurların kompakt yaşadığı Sincan-Uyğur Muxtar Bölgesi 1,65 milyon kv.km erazini ehate edir ve Çinin en böyük neft-qaz yataqları bu erazide yerleşir. Bundan elave, Sincan bölgesi tarixi ipek yolunun keçdiyi qovşaqdadır. Öten esrin 50-ci illerinde aparılmış siyahıalmaya göre, uyğurlar bölge ehalisinin 75%-ni teşkil edirdiler. Xan çinliler ise cemi 6% idiler. Mao Tszedunun apardığı demoqrafik deyişikliklerin neticesinde, bölgede uyğurların sayı 46%-e qeder geriledi. İndi bölgede xan çinlilerin sayı az qala uyğurlarla eynidir. Uyğurlar imkan tapdıqca, Sincan bölgesini kütlevi şekilde terk edirler. Dediyim kimi, Çin hökümeti bölgeni tamamile uyğurlarlardan temizlemek üçün sistemli assimlyasiya ve demoqrafik deyişikliklere gedir.

Qeyd edim ki, uyğurlar indiyecen iki defe müsteqillik qazanıblar.

Uyğurlar 1933-34-cü illerde Şerqi Türküstan İslam Respublikası yaratdılar. Bundan başqa, 1944-49-cu illerde de Sovet İttifaqının kömeyi ile Şerqi Türküstan Respublikası yaratdılar. Lakin her iki cehdde de Çin bölgeni işğal ederek

[1] 2 3 4 >>