Rusiya ekspansiyası öz kolonial sistemlerini bütün Şerqe yaymağa can atan ingilislerin diplomatik ve texribat xarakterli hereketlerinden başqa heç bir engelle müşayiet olunmadı. Mesele burasındadır ki, ruslar gelmeseydiler, Orta Asiyanı artıq Amu-Derya sahillerine doğru irelilemiş Böyük Britaniya imperiyası götürecekdi. Orta Asiya Hindistan kimi mezlum bir veziyyete düşecekdi. İngilislerin eline keçeceyi halda regionu hansı tale gözlediyini yerli idareçiler de başa düşürdüler, ona göre de Rusiya ile bütün kompromislere hevesle razılaşırdılar. Şimal ve Şerqdeki ferqli durumlarla tanış olan yerli hakimler anlayırdılar ki, rusların gelişi regiona stabillik getirecek, ingilislerin gelişi ise xalqları facielerle baş-başa qoyacaq. Ruslar ilhaq etdikleri yerlerde emin-amanlıq yaratmışdılar ve bu açıq-aşkar göz önünde idi. Ruslar öz idareçiliklerini qurarken ingilisler kimi yerli heyat terzinin her xırdalıqlarına burun soxmurdular ve ehalinin serbest dolanması üçün şerait yaradırdılar.
Meşhur seyyah ve etnoqraf Evqeni Markov yazırdı: “Rus insanı- heddinden artıq tevazökar insandır. O burada, qanı ile aldığı ölkede özünü tesadüfi yoldankeçen kimi aparır; ireli dürtülmür, özünün xüsusi hüquqları olduğunu heç yerde beyan etmir, heç kime ve heç neye toxunmur, heç kime ve heç neye mane olmur”. Yazıçı bir müddet evvel seferde olduğu Qahirede ingilislerin yerli xalqa münasibeti ile rusların yerlilere münasibetini müqayise edir, rusların daha humanist reftarını vurğulayırdı. Semerqend rus qoşunları terefinden tutularken general Konstantin Kaufman bazar meydanına yığışmış camaata demişdi: “Qoy sakinler qorxmasınlar, here evvelki işi ile meşğul olsun ve alver öz axarı ile getsin. Qaçanlara da deyin, sakitce öz ev-eşiklerine qayıtsınlar. Ruslar sizi soyub talamayacaqlar, eksine kasıbçılıqdan xilas edecekler. Bizim qoşunlar Semerqendi xarici düşmenlerden qoruyacaqlar”. Ruslar Orta Asiyada berqerar olarken ilk evvel aministiya elan ederek hökumete qarşı çıxanları bağışladılar ve

[1] 2 3 ... 9 >>