getirib çıxarırdı. Türklerin “Axar su murdar olmaz” melum meseli başlarında bela olmuşdu. Kendin yanından axan eyni arxda hem kesdikleri qoyunun bağırsaqlarını yuyur, hem de içmeli su götürürdüler. Bezen malyariya ele şiddetle yayılırdı ki, kenddeki insanların yarısını heyatdan aparırdı; sartlar yaşayan bir çox aullar büsbütün boşalmışdı. Türkistan şeherlerinin quruluşu ele idi ki, infeksion xesteliklerin artmasına münbit şerait yaranırdı. Suçiçeyi, müxtelif növ deri sepgileri, elece de sifilis xesteliyi kütlevi belaya çevrilmişdi. İnfeksiyanın yaşamasına sebeb olan endemik şerait neticesinde epidemiyalar birden-bire yayılırdı ve çoxlu sayda adamı heyatdan aparırdı. Kütlevi xesteliklerin yayılmasının diger sebebi gigiyenaya düzgün riayet edilmemesi idi. İnsanlarda qan azlığı, üzgünlük ve verem simptomları müşahide olunurdu. Yağış nadir hallarda yağdığından, elece de region üçün seciyyevi olan tozanaqlı küleker bir çox xesteliklerin artımasına zemin yaradırdı. Ehalini elden salan şiddetli xesteliklerden biri de qızdırma idi. Ekseriyyet teşkil eden imkansız adamların hamamı yox idi. Kasıb zümrenin çox hissesi il boyu çimmirdi; kirin-kelmenin içinde gezen çoxlu sayda insana her yerde rast gelinirdi. Xestexana, hekim, aptek, xeyriyye cemiyyetleri kimi anlayışlar Türkistan diyarına yad idi. Bezi yerlerde sehiyye evezine türkeçarelik geniş yayılmışdı.
Aclıq ve pulsuzluq Türkistanda xroniki hal almışdı. Ekser Türkistan camaatının süfresi kasıb olurdu. Her yerde yoxsulluq atributları nezere çarpırdı. Orta Asiyanın ekser erazilerini qumluq ve şoranlıq torpaqlar ehate etdiyinden ekinçilik aşağı seviyyede idi. Müasir istehsal vasiteleri yox idi. Menteqeler Rusiya ile serhedden ne qeder uzaqdırsa, yaşayış şertleri daha sönük ve ibtidai icma quruluşuna daha yaxın idi. Rusiya serhedlerine yaxın türk tayfalarının dünyagörüşü daha yüksek ve inkişaf seviyyesi daha yuxarı idi. Rusiya serhedlerine yaxın yerlerde fehle öz zehmetine göre de daha çox emekhaqqı alırdı. Sade insanlar

<< 1 ... 3 4 [5] 6 7 ... 9 >>