beylere ve xanlara müxtelif vergi ve töycüler ödemeye borcluydular. Cezasızlıq mühitinde mülkedarlar xalqın qanını istedikleri kimi somururdular. Hüquqsuzluq şeraitinde istismar bezen ele şiddetli olurdu ki, ehali tez-tez bir yerden diger yere köçmeli olurdu. Ekinçilikden mehsul götürenler ve ya bazarlarda alver edenler mütemadi olaraq qoluzorluların basqınına meruz qalırdı. Xalq idareçilere ve qazilere nifret püskürse de, zalimlere qarşı elinden heç ne gelmirdi.
Rusiya ilhaqından qabaq Türkistan diyarında iki cür mehkeme sistemi var idi: şeriet mehkemesi ve adet mehkemesi. Oturaq xalqlar üçün xas olan şeriet mehkemesi qaziler terefinden, köçeri xalqlar üçün xas olan adet mehkemesi ise beyler terefinden heyata keçirilirdi. Lakin hemin mehkeme sistemleri mükemmel olmadığından xalq bir sıra problemlerle ve edaletsizlikle üzleşirdi. Qaziler ve beyler üçün rüşvete meyllilik xarakterik idi. Xüsusen qohumluq ve nesil elaqeleri ile sıx bağlı beyler özlerine daha yaxın olanın xeyrine qerar çıxarırdılar. Esas problem qazi ve beylerin savadsız ve cahil olması idi. Qazilerin çoxu müselman şerietini deqiq bilmirdiler, beyler ise yerli adet-eneneleri özleri bildikleri kimi traktovka edirdiler. Mehkemeler aylarla, bezen illerle uzanırdı. Müselman ehalisi çox vaxt çıxarılan qerarlardan narazı qalır, edaletsiz münasibetden eziyyet çekirdi. Amma qisas alınacağı qorxusundan heç kes şikayet etmirdi. Çar idareçiliyini möhkemlenenden sonra hemin kustar mehkeme üsulları aradan aparıldı, Rusiya mehkeme qanunvericiliyi berqerar oldu.
14-15-ci esrlerde Şerq despotizmi ne veziyyetde idise, 19-cu esrde de hemin kökde qalmışdı. Elinde hakimiyyet ve şallaq olanlar xoşlarına gelmeyen adamı hebs edir, üreyi istediklerini qetle yetirir, varlanmaq meqsedi ile başqasının emlakını zorla elinden alır, qorxu yaratmaq üçün nümayişkerane qeddar edamlar heyata keçirirdiler. Sui-istifade idareçiliyin esas qayesine çevrilmişdi. Administrasiya işlerine yaltaqlıq xas idi. Sade camaat xanı ve ya diger

<< 1 ... 4 5 [6] 7 8 9 >>