çalırdısa, meğlub terefin ucdantutma başını kesib bazarın ortasında, ya da mescidin qarşısında qarpız kimi üst-üste yığırdılar. Türkistanda yaşayan ressam Vasili Veraşşaqin kellelerin tesviri gösterilen “Müharibe apofeozu” adlı meşhur resmini naturadan çekmişdi. Kokand, Buxara, Xive xanlıqlarının hamısı öz menevi çöküşlerini yaşayırdılar. Her yeni gelen xan özünden evvelkine rehmet oxutdururdu. Hakimler cezalandırılmayacaqlarına emin olduğundan qazanc elde etmek meqsedile her cür qeddarlığa ve rezalete el atırdılar. Bezen eylence xatirine dinc insanların qanını axıdırdılar. Rusların gelişi mehz bele qırğınlara ve çekişmelere son verdi, nizam-intizam ve emin-amanlıq yarandı. Daim heyecan içinde yaşayan, tehlüke gözleyen Asiya xalqları asude nefes aldılar. Rus hökmranlığı regionda sivil inkişafın temelini qoydu.
Ruslar gelene kimi Türkistanda en imtiyazlı zümre özünü seyid adlandıraraq dini kulta girmiş, eslinde ise iud menşeli olan zümre idi. Onlar müselmanlığı qebul etmiş avam türk xalqları arasında böyük nüfuz qazanmışdılar ve mülkiyyet hüququ meselelerinde istisna mövqe tuturdular. Yerlerde seyid hakimlerin zavallı xalqın başına getirdiyi zülmlerin heddi-hüdudu yox idi. İnsanlar axırıncı tikesini bele özü yemeyib seyidlere verir, onların rifahı üçün ellerinden geleni esirgemirdi. Azerbaycanda müharibe vaxtı ehali axırıncı qoyununu aparıb seyidin qapısında bağlayır, özü ise jımıx yeyirdi. İş o dereceye çatmışdı ki, qırğızlarda hansısa seyidin tehqir olunması ve ya hüququnun pozulmasına göre ölüm hökmü çıxarılması adet halını almışdı. Bir sıra xalqlarda hetta bir seyidin öldürülmesine göre günahkarın tayfasından yeddi nefer edam edilirdi. Türkistanın esas yaşayış menteqedelerinin idareedicileri, yüksek geliri ile seçilen aparıcı qüvveleri seyidler idi ve en çox da zülmkarlıqları ile mehz onlar ferqlenirdiler. Erebistan menşeli seyidlerin qurduğu reqressiv atmosfer yerli xalqların İmperiya xalqları ile qaynayıb qarışmasına imkan vermirdi. Rusları Türkistana

<< 1 ... 6 7 [8] 9 >>