Şeyx Mehemmed Xiyabani (1879-1920)

Azerbaycan milli istiqlal herekatının görkemli xadimlerinden biri.

Xiyabani Şeyx Mehemmed Hacı Ebdülhemid oğlu 1879-cu ilde Tebriz şeheri yaxınlığındakı Xamne qesebesinde anadan olub. O, Azerbaycanın cenubunda şahlıq rejimine qarşı milli azadlıq herekatına başçılıq etmişdir. İlk tehsilini Xamnede almış, Petrovsk-Porta (indiki Mahaçqala) gelerek, ticaret işlerinde atasına kömek etmişdir. Tebrize qayıtdıqdan sonra ruhani tehsili almış, müctehid derecesine çatmışdı. Rus ve fransız dillerini öyrenmişdi. Tebrizdeki Talibiyye medresesinde astronomiyadan ders demişdir. 1905-11-ci iller İran inqilabı dövründe siyasi heyata qedem qoymuş, inqilabın feal iştirakçılarından olmuşdur. 1908-09-cu illerde Tebrizin Xiyaban mehellesinde senger döyüşlerinde mücadile apardığı üçün Xiyabani adını qazanmışdır. Azerbaycan milli encümeninin ve İran meclisinin (2-ci çağırış; 1909-11-ci iller) deputatı olmuşdur. 1909-cu ilde teşkil edilen İran Demokrat Firqesine (İDF) daxil olmuş, İran inqilabının meğlubiyyetinden sonra ölkeni terk ederek, Petrovsk-Port, Bakı, Tiflis şeherlerine getmişdir. 1914-cü ilde Tebrize qayıdaraq, edebi-felsefi dernek yaratmış ve ondan gizli siyasi fealiyyet üçün istifade etmişdir. 1917-ci il Rusiya inqilablarını reğbetle qarşılayan Şeyx Mehemmed Xiyabaninin başçılıq etdiyi İDF Azerbaycan eyalet komitesi açıq fealiyyete başlamışdır. 1917-ci il aprelin 9-dan partiyanın Azerbaycan eyalet komitesinin orqanı kimi "Teceddüd" ("Yenileşme") qezeti neşr edilirdi. Xiyabaninin ilk meqaleleri burada derc olunmuşdur. 1917-ci il avqustun 24-de İDF Azerbaycan eyalet komitesinin geniş konfransında Azerbaycan Demokrat Firqesi (ADF) müsteqil elan edilmiş, Xiyabani partiyanın merkezi komitesinin sedri seçilmişdir. ADF hem Cenubi Azerbaycan erazisindeki xarici işğalçılara, hem de İngiltere-İran sazişini (1919-cu il, 9 avqust) bağlayan Vüsuqüddövle hökumetine qarşı mübarize aparırdı. Cenubi Azerbaycanın şimal-qerbinde ermeni silahlı destelerinin

[1] 2 3 >>