türklerinin tarixini bedii dilde qeleme alan bir dastandır. Burada tesvir olunan hadiseler Böyük türk ellerinin (L.Qumilyova göre «Türkyurd») ve onların yenilmez serkerdelerinin gösterdikleri merdlik ve qehremanlıqları ile bağlıdır. Bu gün hemin dastan bütün türk ölkelerinin tarixi-coğrafi ve medeni birliklerinin inkişaf etdirilmesinde böyük rol oynayır.
İngilis alimi Luis Qorfrey «Dede Qorqud kitabı»nın ingilisce tercümesinde «Kitabın» mezmununda söylenilen fikirlere uyğun, onun fealiyyet dairesini eks etdiren xerite düzeltmişdir. Alim bu xerite ile «Dede Qorqudun» mezmununu ve tarixi deliller esasında çox gergin bir heqiqeti de göstermişdir: bu erazi hele «Dede Qorqud»dan min il qabaqkı Türk imperiyasının torpaqlarına uyğun gelirdi. Görünür ingilis alimi bizim tarixi heç de bizden pis bilmirdi.
Turan imperiyası, sonra Midiya dövleti süquta uğrasa da İşgit-Oğuz-Türk övladları Merkezi ve Ön Asiya torpaqlarında yene de azad nefes alır, atlarını istedikleri semte çapırdılar. Oğuzlar bu torpaqları qorumaq, onu genişlendirmek ve s. meqsedlerle Qara deniz sahillerine, Abxaziya elinedek gedib çıxırdılar. «Dede Qorqud» kitabında tesvir olunan, qeleme alınan hadiselerin baş verdiyi mekan – Gence, Şemkir, Dereşam, Göyçe, Qaradağ ve başqaları. Gösterilen dastan Azerbaycanın ereb işğalı erefesini ve işğalın ilk illerinde bu işğala qarşı türklerin apardıqları mübarizeler dövrünü ehate edirdi.
Azerbaycan haqqında daha zengin ve ardıcıl coğrafi melumatlar orta esrlerde toplanmışdır. Erebler terefinden istila edildikden sonra Azerbaycan daha çox öyrenilmeye başlanır. IX esrden başlayaraq bir çox ereb seyyahları Azerbaycanı seyahet etmiş, ölke haqqında zengin melumatlar toplamışlar. Onlardan Ebdülqasım İbn-Xardadbeh, İbn-Rusta, Qüttema-İbn-Cefer, El-Mesudini (IX-XII esrler) ve b. göstermek olar.
X esr seyyahı İbn-Xaukal «Dövletin yolları» kitabında verdiyi xeritelerde Xezer denizi ve onun Azerbaycan sahillerini deqiq eks etdirmişdir. Kitabın xerite ve tesvirlerinde

<< 1 [2] 3 4 ... 21 >>