Azerbaycan xalqının inkişafında mühüm rol oynamış ölkenin inzibati erazi quruluşu onun erazi bölgüsünün coğrafi esasını teşkil edir. Azerbaycanın yaşayış menteqelerinin yaranması qedim zamanlardan başlayaraq mürekkeb tarixi dövr keçmişdir. Her bir tarixi dövrde meskunlaşma sisteminin teşekkülü, yükselmesi ve tenezzülü prosesleri baş vermiş ve bunun üçün konkret iqtisadi-siyasi zemin yaranmışdır. Mövcud olan sosialiqtisadi münasibetlerin deyişmesi ile birge dövletin inzibati erazi quruluşu da deyişmişdir. Hakimiyyete gelen sinif özüne xas olan dövlet quruluşunu ve ona uyğun inzibati erazi bölgüsünü yaratmışdır.
Azerbaycanda ictimai quruluş dövletler, emirlikler, beylerbeyikler, xanlıqlar, sultanlıqlar, vilayetler, eyaletler, quberniyalar, qezalar, daireler, mahallar ve rayonlardan ibaret olmaqla bir neçe defe köklü suretde deyişmişdir. XVIII esrin sonu, XIX esrin evvellerinde bir çox xırda xanlıqlar ve sultanlıqlar digerleri ile birleşmişdi. Azerbaycanı öz tesir dairesine salmaq uğrunda aparılan reqabet neticesinde 1801-1828-ci iller erzinde Azerbaycan bir sıra imperiyaların tecavüzlerine meruz qalmışdır.
1801-1804-cü illerde Gence, Qarabağ, Şeki veŞirvan xanlıqları, habele Borçalı, Qazax, Şemseddil ve Tabasaran sultanlıqları ve Car-Balaken camaatlığı Rusiya imperiyası terefinden işğal edildi. Gence şeherinin adı deyişdirilerek Yelizavetpol adlandırıldı. 1805-1806-cı illerde Azerbaycanın Derbend, Qarabağ ve Quba xanlıqları Rusiyaya ilhaq edildi.
1813-cü ilde Rusiya ileİran arasında imzalanmış Gülüstan müqavilesi esasında Azerbaycan İran ile Rusiya arasında bölünerek İrevan ve Naxçıvan xanlıqları istisna olmaqla, Araz çayından şimal hissesinde yerleşen Azerbaycan torpaqları Rusiyanın terkibine verildi.
1827-ci ilde Azerbaycanın İrevan ve Naxçıvan xanlıqları da Rusiyanın terkibine daxil edildi.

XIX esrin evvellerindeŞimali Azerbaycan xanlıqları 6 eyalete (Bakı, Quba, Şeki, Şirvan, Qarabağ, Talış), 2 daireye (Yelizavetpol, Car-Balaken) ve 2 distansiyaya (Qazax,

[1] 2 3 ... 9 >>