Atabey Şemseddin Eldeniz (XII esrin evvelleri - 1172)

Azerbaycan Atabeyler dövletinin banisi.

Orta esr menbelerinin çoxu Şemseddin Eldenizin genclik illerine aid yalnız cüzi melumatlar verir, hem de bu melumatlar bir-birinin eynidir. Yalnız daha sonrakı müellifler-Mirxond (1433-1498) "Rövzet es-sefa" ve onun nevesi Xondemir (1475- 1536) "Hebib es-siyar" eserinde Eldenizin gencliyi haqqında bir qeder etraflı melumat vermişler. Mirxond yazır: Melumatlı tarixçiler xeber verirler ki, qıpçaqların ölkesinde qedim çağlarda bele bir adet var idi: eger her hansı bir tacir birdefeye 40 qul alsaydı, onlan satan ondan yalnız otuz doqquzunun pulunu alır, qırxıncını pulsuz verirdi. Bele olmuşdu ki, Sultan Mahmudun hakimiyyeti dövründe (1118-1131) bir qul alverçisi 39 qulu satıb, qırxıncı qul üçün pul götürmemişdi. Hemin qul da Eldeniz olmuşdur. Eldeniz satınalınma qullardan en kiçiyi idi. Mirxondun revayetine göre, İraqda bu qulları sultanın veziri Ebu Hamid Eli ibn Ehmed es-Sümeyremi tacirden satın alır. Eldeniz diribaşlığı ve feraseti ile tezlikle ağasının reğbetini qazanır.

Hicri 516-cı ilin sefer ayında (may, 1122) ismaililer vezir Sümeyremini Hemedanda öldürürler. Onun bütün var-dövletini sultan müsadire etdirir. Eldeniz de sultanın xidmetine keçir. Sultan onun bacarığını görüb, terbiyesini Emir Nesre tapşırır. Bir müddetden sonra Eldeniz heç bir sahede öz tay-tuşlarından geride qalmırdı, eksine, at çapmaqda, ox atmaqda onlan arxada qoyurdu. Tezlikle onu sultan metbexine başçı (elhivan-salar) qoydular. Burada Eldeniz öz sahmançılığını ve iş aparmaq bacarığını gösterdi. O, bu vezifesinde iken Sultan Mahmudu ölüm yaxaladı.

Sultan II Toğrulun hakimiyyeti dövründe (1132-1135) Eldeniz sultanın şexsi memlükleri sırasına keçirildi ve o, vezife pillelerinde süretle ireli getdi. Sultanın bütün ömrü boyu meslehetçisine çevrilen qadını Mömüne xatın ona xüsusi iltifat gösterirdi. Eldeniz onun gösterişlerine emel ederek heç bir vaxt saray münaqişelerine qarışmır ve

[1] 2 3 ... 19 >>