"Vağzal" sözü XVIII esrde yaranıb. ingilis sözü Vauxhall-un töremesidir. Vaux (oxunur Foks) Londonda park ve eylence yerinin yiyesinin adı idi. Rus dilinde sözünün anlamı deyişikliye uğrayır: eylence yeri → demir yollarında gözleme zalı

Ancaq reqsin özü "Vağzal" sözünden çox daha evvel XVI esrde yaranıb. Eski adı "Atlandırma"dır. Qedim ve Orta Çağ türkleri atlı xalqlar olublar, gelini de atla getirerdiler. Toya, elinde fener olan qırx atlı (yenge) gelerdi. Iki boş at ise gelin ve yenge üçün getirilerdi. «Vağzalı» havasını çala-çala gelini ata mindirerdiler. Onun her elinden biri tutar, başqa birisi de atı çekerdi.

Tarixçe
Hele XVl esrde Azerbaycanda meskunlaşmış Qaraqoyunlu qebilesine mexsus olmuş ve "Qarabağın ağırı" adlandırılmışdır. Esrler keçdikce bu reqs şaxelenerek mövcudluğunu iki "Asta garabağı" ve XlX esrin sonu XX esrin evvelerinden "Vağzalı" adları altında saxlmaqdadır. Keçmişde iri şeher ve qesebeler arasında yegane müasir neqliyyat vasitesi qatarlar olduğundan gelini diger şehere vağzaldan hemin bu hesret ve sevinc dolu "Qarabağın agırı" sedaları altında yola salarmışlar ki, sonralar bu reqs xalq arasında "vağzalı" adı altında meşhurlaşmışdır. Reqse qulaq asarken bu musiqinin sevinc ve hesret ruhundan yoğrulduğunu zenn etmek olar. Ele bil bir aile övladını yola salır, digeri ise bir övladını qarşılayır.

Ola da biler ki, "Atlandırma" (Vağzalı") reqsinin melodiyası "Kitabi Dede Qorqudda" adı keçen qopuzun "Yeletme" havasından gelir."Yeletme"- yellendilme, heveslendirme, coşdurma mezmunu verir. Bu havanın gelinköçürme, yaxud da gelin gerdeye salma merasiminde çalındığını güman etmek olar:

Qanturalıyla qızı götürüb gerdeke qoydılar.
Ozan geldi, yeletme çaldı.

Reqsin musiqisi ince ve lirikdir. Reqsin özü insanda qeyri iradi kövrek, zerif hissler oyadan süzücü ve alıcı reqs elementlerinden ibaretdir.

Kecmişde bu reqs meşel ve ateş sesleri altında toy evine ve gelin gerdeyine qeder müşayet olunardı. İndinin özünde de bu reqsin melodiyası

[1] 2 >>