Azerbaycan erazisinde vaxtile mövcud olmuş dinler
Azerbaycanın tarixi inkişafının xüsusiyyetleri, coğrafi mövqeyi, ehalisinin etnik terkibi burada müxtelif
dinlerin mövcudluğuna şerait yaratmışdır. Ayrı-ayrı dövrlerde bütperestlik, zerdüştilik, yehudilik, xristianlıq,
islam ve bir çox başqa dini inanclar ölkede bu ve ya diger derecede yayıla bilmiş, bir-birine qarşılıqlı tesir
göstermiş, dini heyatın özelliyini şertlendirmişdi.
Bütperestlik
Çoxallahlılıqla bağlı inancların mecmusu kimi bütperestlik ibtidai dinlerin zemininde yaranmışdır.
Azerbaycan ehalisinin bütperstlik tesevvürlerinin kökleri çox qedimlere gedib çıxır ve animizm, fetişizm,
totemizm, şamanlıqdan tutmuş tanrıçılığa qeder müxtelif xalq inanclarını ehtiva edir. Filoloji ve etnoqrafik
araşdırmalar ölke erazisinde bütperestliyin menzeresini yaratmağa imkan verir. Arxeoloji qazıntılar Xınıslı,
Dağkolanı, Çırağlıda qedim tarixe malik iri daş bütler, İsmayıllıda antropomorf fiqurlar, Mingeçevirde gil
heykeller aşkar etmişdir. Dede Qorqud dastanlarında tanrıçılıq inanclarına aid nümuneler tapmaq mümkündür.
Bütperestlikle bağlı ayinçilik çox vaxt sintez halında temsil olunmuşdur, yeni inanclar bir-birinden az
ferqlenmiş, biri digerinden tesirlenmiş, bir-birini tamamlayaraq bölge ehalisinin menevi deyerler sisteminin
teşekkülünde birge iştirak etmişdir. Qedim Azerbaycan erazisinde ölmüş ecdadların ruhlarına, qayalara ve
ağaclara (qayın, palıd ve s.), müxtelif tebiet hadiselerine ve sema cisimlerine perestiş güclü olmuşdur. Strabon
Qafqaz albanlarının Güneşe, Aya, Göye sitayiş etdikleri barede xeber verir. Tanrı xan adı ile tanınan palıd
ağacına da perestiş edilir, at qurban kesilirdi. Movses Kalankatvasi Alban hökmdarlarının xristianlığı yaymaq
üçün bütperestliye qarşı çağırışları, ağac bütleri kesib atmaları barede melumat verir.
Bir çox Şerq xalqları kimi qedim azerbaycanlılar arasında da kainatın dörd esas ünsürden - torpaq, hava,
su ve oddan ibaret olduğu barede

[1] 2 3 >>