Yalnız mentiqle hereket etmek yalana getirib çıxarır. Mentiq hele her şeyi hell etmir.
***
Bu yalançı dünyada heqiqet pafosu haradan gelir? Exlaqdan ... Yunanların felsefe ile baş qatmaqları çox qeribedir. Gözel yalan meşğuliyyeti. Lakin ondan da qeribe olan insanların heqiqet pafosunun dalınca düşmesidir. Platon dialektikanın her şeye hakim olduğu yeni bir dövlet arzulayır. O, gözel yalanlar medeniyyetini redd edir.
***
“Yalançı qeyri-heqiqini heqiqi kimi göstermeye çalışır, bu o demekdir ki, o, insanlar arasındakı mövcud konvensiyanı pozur”.
***
Özünü müdafiede, mecburi yalanda nese gizli bir hezz, fereh doğuran mistik bir şey var: o, ferdi xilas etmeye yönelir... Bütün yalanlar ehtiyacdan doğur. Yalan oyunu xüsusi qabiliyyet teleb edir. Eslinde yalnız heqiqet ehtirası gerçek hezz doğura biler. En böyük ehtiras senet ehtirasıdır ki, heqiqeti bütünlükle yalan qiyafesinde teqdim edir. Şexsiyyet mefhumu, hetta menevi azadlıq üçün zeruri olan illuziyalar da beledir, bizim bütün heqiqet ehtiraslarımız da yalan üzerinde qerar tutur.
***
İnsanlar ne üçün adi-gündelik heyatda daha çox heqiqeti söyleyirler? Ona göre yox ki, kimse Allah deyilen bir qüvve yalanı qadağan edir. Ona göre ki, evvelan bu daha asandır, ikincisi ona göre ki, yalan demek fantaziya, yaradıcılıq ve yaddaş teleb edir. Bir de ona göre ki, adi münasibetlerde sözün düzünü demek, birbaşa demek daha serfelidir: men bunu isteyirem men bunu etmişem ve bu kimi; demeli, açıq istek ve meqsed, irade yolu hiyle yoluna nisbeten daha etibarlı olur. Eger bir uşaq ailede başqa cür terbiye görürse, o yalana alışır ve ister-istemez öz xeyrine olanı deyir. Heqiqet duyğusu, yalana qarşı müqavimet onun üçün tamamile yabançı ve elçatmaz bir şeye çevrilir ve o, günahsızcasına yalan danışmaqla ömür sürür.
***
Odisseyin neyi yunanları meftun edirdi? Her şeyden evvel yalan demek qabiliyyeti, bir de hiyleger ve qorxunc qisas hevesi...
***
Gelin etiraf edek ki, biz her şeye göre yalana
»Eserler ve Edebiyyat Gecesi
»Oxu zalına keç