emel etmişdir. Bununla yanaşı onun yaradıcılığı başdan-başa mehebbet ve nifretin mübarizesı fonunda çırpınan insanların biçaresizliyi, günahına hesr olunmuşdur.
İnsan cemiyyetin ezmek ve ezilmek qanunlarına tabe olduqca özü-özünden uzaqlaşır, hetta özü- özünden ikrahla üz çevirir. “Şeyx Senan”da bele bir hal aydın görunur. Şeyx Yerden usanmışdır, Göylerden kömek isteyir, amma yerdekiler ondan imtina etmişdir, göylere üz tutmaq üçünse Seyxin evvelki saflıq ve ucalığı yoxdur. Onun üçün Şeyx Senan dervişliyi secir. Dervişlikde intihara benzer bir hal mövcuddur, intihar heyata qarşı üsyandır, dervişlikde de bu üsyan var. İntiharda candan, dervişlikde cemiyyetden imtina var.
Sevgi tarixinde mehebbeti dehşetler ehate edir. Bu dehşet ikitereflidir... Birincisi, dünyanın mehebbete dehşetli münasibeti – sevenlere cemiyyetin aqressiv yanaşması, ikinci terefden sevginin normaya sığmayan, ehtirasın qaydalar tanımayan hüdudsuzluğu...
Rus filosufu Berdiyayev yazırdı ki, "qadın mehebbetde dahi olur, mehebbet münasibetlerinde o herterefli olur, tebietin ona verdiyi her şeyi mehebbetle elaqelendirir. Kişi ise mehebbetde dahiden çox istedadlı olur”. “Seyavuş” eserindeki Südabe de içindeki her şeyi mehebbetle elaqelendirir. O, bedbext bir qadındır ve cinayet ücün deyil, sevmek ve sevilmek üçün yaradılmışdır. Südabe heç de indiye qeder tenqidimizde deyildiyi kimi “daxilini bürümüş ehtiras alovunun onu cinayete, rezil emellere ve sui-qesde tehrik eden” qadın deyil. Südabe içindeki sevmek adlı ülvi istedadın alovunda qovrulur, lakin bu heç de besit anlaşılan ve adi, hormanlarla eynileşdirilen ehtiras deyil. Eger Südabe hisslerini yalniz hezz ve ehtiraslarına qul etseydi, onda bunları temin etmek üçün baş herem olduğu sarayda bunu asanlıqla temin etmiş olardı. Eserde bunun eksini görürük ve Südabe sevginin bütün gözelliklerini düymaq isteyir, bunları ona bexş edecek birisi de ancaq Seyavuşdur. Sudabeden hamı yüksek deyerler teleb edir, amma kimse ona indiye qeder bu şekilde
.........
ela
»Oxu zalına keç
