Panteizm ve ya Butovtanrichiliq Kainatin hamisini bir butov olaraq Tanri olaraq qebul eden felsefi cereyandir.Panteizmde her shey tanrinin bir parchasi olaraq qebul edilir-Tanri her sheydir ve her shey tanridir.Panteizme gore Tanrinin kainatdan ayri ve azad bir varligi yoxdur.Tanri tebietde,nesnelerde,insan dunyasinda vardir.Her shey Tanridir.Panteistler kainatda var olan her sheyin(atom,hereket,insan,tebiet,fizika qanunlari,ulduzlar...)eslinde bir butun olaraq Tanrini emele getirdiklerini iddia edirler.Bu baximdan kainatda bash veren her hadise,her hereket eslinde birbasha Tanrinin hereketidir.Bu baxish terzinin maraqli terefi insanin da Tanrinin bir parchasi oldugunu soylemeleridir.Panteizme gore;Tanri her sheydir ve her shey tanridir.Tanri-Kainat-Insan ayirimi yoxdur.Bele bir ayirimin olmasi aglin yanlishidir.Ayri bir Tanri olmadigi kimi her hansi bir yaradilishin da sozu gede bilmez.Kainati menimsemek terzi olaraq Panteizm,Hindu,Budda dinlerindeki xeyal gucu adetlerine uygun bir anlayishdir.Felsefi bir ifade terzi olaraq ise Panteizm,qedim yunan felsefesinde,Renessasnsdan sonra Giordano Bruna(1548-1600) ve Spinoza(1632-1677) terefinden temsil edilmishdir.Dushundurucu koku Antik Chag Yunan Stoachiligina soykenen Panteizmin ireli surduyu "Kainatin Ruhu Anlayishi",sonradan Hegelchilik ve Spinozachiligin yaranmasina yol achmishdir.Tek tanrili dinlerdeki Tanri-Alem ayriligi,Yaradan-Yaradilan deye bir ayirim Panteizmde yoxdur.Tebietle Tanri bir ve eyni sheydir.Tanri yaradan deyil varolandir ve kainatin hamisidir.Kainatda gorulen sheylerden bashqa bir Tanri yoxdur.Antik dovr Stoacilari,Yeni Platonchular ve Sherqin vehdet-i vucud anlayishi,Yehudilerin kabalasi kimi cheshidli felsefi cereyanlara burunen bu inanc,muasir dovre qeder gelib chixmishdir.Panteist olaraq adlandirilan bezi Xristian,Muselman ve Yehudiler vardir.Ancaq,esasen 3 semavi din Panteizmi redd etmekdedir.
Pnteizmin 3 novu var:
1.Tebietchi Panteizm-Tek realliq tebietdir.Tenri da tebietin ichinde var

[1] 2 >>