BEDA - Ereb dilinden tercümesi “zahir olma, aşkara çıxma” demekdir. Allah-tealanın qeyri-mütleq qezavü-qederinin müeyyen sebebler üzünden deyişmesine deyilir. Qurani-kerimde bu barede buyurulur: “Her dövrün bir kitabı var. Allah (hemin kitabdan) istediyi şeyi mehv eder, istediyini de sabit saxlayar. Kitabın esli Onun yanındadır” (“Red”, 38-39). Tefsir alimlerinin bir qismi bu ayenin izahında söylemişler ki, Allah-tealanın qezavü-qederi iki kitabda yazılır. Bunlardan biri “lövhi-mehfuz” (qorunan, deyişmez lövhe) adlanır. Bu kitabda yazılanlar pozulmaz ve deyişmez. Yuxarıdakı ayede “kitabın esli” ifadesi lövhi-mehfuza işaredir. Amma başqa bir kitab da var ki, buna “lövhi-mehv ve isbat” (pozulma ve qeyd olunma lövhesi) deyirler. Burada yazılanlar bezi sebebler üzünden Allahın mesleheti esasında deyişile biler. Meselen, Hezret İbrahim Peyğembere oğlu İsamaili qurban kesmek tekidle emr olunduğu halda, son meqamda bu emr deyişdirildi ve İsmailin evezine qoç kesmek tapşırıldı. Bu deyişikliye “beda” deyilir. Beda bir çox hallarda bendelerin dualarına ve emellerine esasen baş verir. Meselen, İslam müqeddeslerinin hedislerinde defelerle buyurulub ki, sedeqe vermek, ata-anaya yaxşılıq etmek, qohumlarla rabite saxlamaq ömrü uzadar. Bunu Allahın iradesinin pozulması kimi başa düşmek düzgün deyil. Allah-teala her kes üçün neytral bir ömür (ecel) teyin edib. İnsanın öz emellerinden asılı olaraq, onun eceli yaxınlaşa ve ya uzaqlaşa biler.

Bunu asan bir misalla anlamaq olar. Hekim xesteni müayine ederek, onun bu veziyyetde neçe müddet yaşaya bileceyini teyin edir. Sonra ondan ötrü dermanlar yazır ki, bunları qebul etmekle sağlamlığı qüvvetlensin, ömrü uzansın. Eger xeste hemin dermanları vaxtında qebul etse, normal şekilde qidalansa, uzun ömür yaşayar. Yox, eger müaliceni kesse, zererli yemeklere ve verdişlere uysa, şübhesiz ki, sağlamlığı daha da pozulacaq, ömrü qısalacaq. İnsan da belece, öz ruhani alemi üçün faydalı olan işlerle meşğul olsa, Allahın merhemetini qazanar,

[1] 2 >>